دادخواست الزام شوهر به پرداخت اجرت المثل ایام زندگی مشترک دادخواستی است که به گفته پیمان حسن پور در دادگاه خانواده مطرح می شود؛ مانند تمامی دادخواست های حقوقی و شکایت های کیفری. در این مورد نیز فرد مدعی باید ادعای خود را ثابت کند. شهود در این نوع دادخواست نیز یکی از دلایل قوی اثبات دعوی هستند. علم قاضی نیز دلیلی دیگر بر اثبات این ادعاست.
.jpg)
نکته مهم قابل ذکر از نظر این کارشناس قوه قضاییه این است که تا حدود ۳ سال پیش اجرت المثل زمانی مطرح می شد که مردی قصد داشت همسرش را طلاق بدهد. در چنین زمانی، مرد علاوه بر پرداخت مهریه، نفقه گذشته، نفقه ایام عده تا نیمی از دارایی کسب شده در زمان زندگی مشترک و دیگر حقوق واجب زن باید اجرت المثل او را نیز پرداخت می کرد، اما با تصویب قانونی، اجرت المثل تبدیل به دینی مانند مهریه شد که دیگر در هر زمانی قابل مطالبه است و حتی زن می تواند در زمان زندگی مشترک با همسرش آن را طلب کند. حتی اگر زنی خود قصد طلاق داشته باشد و بتواند یکی از دلایلی که منجر به طلاق می شود را اثبات کند باز هم مستحق اجرت المثل است. نکته دیگر این که زن می تواند اجرت المثل تمام یا بخشی از ایام زندگی مشترک را مطالبه کند، مثلا اگر ۲۰ سال زندگی مشترک با همسرش داشته می تواند در دادخواست خود بنویسد: «اجرت المثل ایام زندگی مشترک از ابتدای فروردین ۱۳۶۸ تا فروردین ۱۳۸۸ یا این که از این مدت اجرت المثل ۱۰ سال از زندگی مشترک را مطالبه کند.
با احضار مرد به دادگاه و تشکیل اولین جلسه، زن مدعی می شود در طول ایام زندگی مشترک کارهای زیادی در خانه همسرش انجام داده و چون این کارها به دستور همسرش بوده حالا او وجه معادل این فعالیت ها را می خواهد.
اگر در جلسه دادگاه مرد منکر این مساله شود، زن باید ادعای خود را ثابت کند. اگر مرد بپذیرد که چنین فعالیت هایی از سوی همسرش و به دستور او انجام شده و حالا نیز قصد پرداخت دستمزد همسرش را دارد، برای تعیین مبلغ قابل پرداخت برای این فعالیت ها که به شکل ماهانه محاسبه می شود، پرونده به کارشناس ارجاع داده می شود.
مطابق روال پرونده های نفقه گذشته، در این مورد نیز باید مبلغی به حساب کارشناس واریز شود. آن گونه که پیمان حسن پور اشاره می کند، این مبلغ ۵۰ هزار تومان است که توسط قاضی تعیین و به حساب کارشناس واریز می شود. گاهی این مبلغ کمتر و گاهی نیز بیشتر از ۵۰ هزار تومان است؛ البته تعیین مبلغ کارشناسی نیز مطابق یک جدول مشخص باید صورت گیرد، اما برخی قضات بدون توجه به این موضوع، حتی مبالغ کمتری حدود ۲۵ هزار تومان را هم برای کارشناسی تعیین می کنند و با توجه به مشکلاتی که برای کارشناسان در حین، قبل و بعد از رسیدگی به چنین پرونده هایی پیش می آید رقم بسیار ناچیزی است.
حسن پور در این باره می گوید: کارشناسی اجرت المثل یکی از سخت ترین کارهایی است که یک کارشناس قوه قضاییه انجام می دهد. در پرونده های این چنینی معمولا بعد از ابلاغ کارشناسی، مطالعه پرونده صورت می گیرد و طی یک هفته الی ۱۰ روز کارشناس طی گفتگو با طرفین پرونده نظر نهایی خود را اعلام می کند. کارشناس در واقع به عنوان بازوی قاضی در چنین مواردی عمل می کند و با تحقیقات فراوان تلاش می کند به حقیقت دست پیدا کند. در چنین مواردی ممکن است قاضی وقت و حوصله گوش دادن به حرف های طولانی دو طرف و نیز تحقیق در خصوص این موضوع را نداشته باشد. به هرحال زنان تلاش می کنند در این باره به بیشترین پول دست پیدا کنند و مردان نیز تلاش می کنند کمترین میزان پول را بپردازند. گاهی متوجه می شویم میان حرف های دو طرف تناقض های زیادی وجود دارد و از این مرحله شکل تحقیقات جدی تر می شود و از راه های دیگری استفاده می کنیم تا به یقین برسیم. این راه ها تعداد محدودی است که حکم «اسرار حرفه ای» را دارد و به همین دلیل قابل بیان نیست اما مثلا درخصوص یک پرونده، زنی مدعی بود که سال هاست در خانه همسرش کار می کند و همیشه منزل او تمیز و پاکیزه است.
مرد که مخالف چنین ادعایی بود، برای اثبات ادعای خود روزی از من دعوت کرد به شکل سرزده به خانه آنها برویم. چند دقیقه مانده به حضور در خانه، مرد با همسرش تماس گرفت و گفت با کارشناس قوه قضاییه پشت در خانه است. زمانی که وارد خانه شدیم زن فرصت جمع و جور کردن منزل را نداشت و من با خانه ای بشدت به هم ریخته و کثیف مواجه شدم. البته ممکن بود این وضعیت تنها مربوط به آن روز باشد و مثلا زن در سال های پیش زندگی مرتب و تمیزی داشته اما این مساله و نکات این چنینی برخی از شگردهای رسیدن به حقیقت درخصوص این نوع پرونده هاست که در کارشناسی نهایی نیز موثر واقع می شود.
به گفته حسن پور پس از اعلام نظریه کارشناسی نیز اتفاق های مختلفی در انتظار کارشناس است. اتفاق هایی مانند تماس های تلفنی تشکرآمیز، تهدیدهای تلفنی، آه و ناله و نفرین و گاهی هم تشکر. قانون پیش بینی کرده پس از کارشناسی، ما به التفاوت هزینه کارشناسی اولیه با رقم واریز شده به حساب، به کارشناس پرداخت شود، اما این موضوعی است که به گفته حسن پور گاهی با درخواست شفاهی کارشناسان قضات به آن توجه نمی کنند و به همین دلیل کارشناس از خیر مطالبه آن می گذرد و گاهی نیز قاضی با پذیرش این درخواست، دستور پرداخت هزینه واقعی کارشناسی را به طرفین پرونده می دهد.
ممکن است نظریه کارشناسی با اعتراض یکی از طرفین پرونده مواجه شود. در چنین موردی پرونده به هیات سه نفره ارجاع داده می شود. اگر نظریه این هیات نیز مورد قبول یکی از طرفین پرونده واقع نشود، پرونده قابلیت ارجاع به هیات پنج نفره و هیات هفت نفره را دارد. اما به گفته حسن پور، قاضی پرونده می تواند اگر در یکی از این مراحل احساس کند طرفین قصد طولانی کردن زمان دادرسی و تلف کردن وقت را دارند، کارشناسی را پس از نظریه هیات ۵ نفره یا هیات ۳ نفره متوقف کند و با بیان این که شخصا به قناعت وجدانی رسیده، نظریه خود را صادر کند.
بد نیست بدانید این دین نیز مانند مهریه است و اگر مردی با طی مراحل قانونی محکوم به پرداخت اجرت المثل همسرش شود و آن را نپردازد، مطابق قانون زن می تواند تقاضای اعمال ماده دوی قانون محکومیت های مالی را بنماید و همسر خود را به عنوان مدیون به زندان بیندازد و مرد نیز تا زمانی که این دین را نپردازد میهمان زندان خواهد بود. البته برای این مورد نیز مانند تمام محکومیت های مالی امکان طرح دادخواست اعسار و تقسیط وجود دارد که این دادخواست نیز همان مسیری را طی می کند که دادخواست مهریه طی خواهد کرد. البته بعد از صدور حکم اعسار نیز اگر زمانی مالی از مرد کشف شود، با معرفی زن مال مذکور توقیف می شود و با حکم دادگاه از محل آن مال شامل زمین، اتومبیل، خانه، وجه نقد و… بدهی مرد به همسرش پرداخت می شود.
● چه زنانی اجرت المثل کمتری می گیرند؟
کارشناسی پرونده های اجرت المثل نیز مانند تمام امور حقوقی شامل فوت و فن های خاصی است که کارشناسان با دقت به آن رسیدگی و آن را رعایت می کنند. مثلا برای زنان شاغل خارج از منزل همیشه اجرت المثل کمتری تعلق می گیرد. در قانون و شرع زن مالک دارایی و پولی است که به دست می آورد و حال اگر با توافق شوهر او در خارج از منزل کار می کند، الزامی ندارد که حتی یک ریال از درآمد خود را به همسرش بپردازد یا این که در منزل خرج کند.
در بحث اجرت المثل نیز طبق گفته حسن پور وقتی زن بیرون از خانه شاغل باشد، طبیعتا وقت کمتری برای کارهای منزل می گذارد، هرچند ممکن است استثنا هایی وجود داشته باشد و زنی در عین اشتغال در خارج از منزل همه وظایف خود را انجام دهد؛ اما این فرض چندان منطقی نیست زیرا کار در منزل بر اساس وقت تنظیم می شود و زنی که در ساعت ۵ بعد از ظهر به خانه می رسد، نمی تواند مانند زنی که از صبح در خانه است کار و فعالیت داشته باشد.
تحصیلات زن نیز مساله دیگری است که در بحث اجرت المثل او موثر است. استدلال این نظریه نیز این است که دستمزد یک پرستار با تحصیلات لیسانس بسیار بیش از دستمزد پرستاری با تحصیلات دیپلم است.
پایگاه اجتماعی، شوون زن، شغل پدر، محل زندگی در زمان مجردی و تحصیلات در زمان تجرد و بعد از ازدواج هم در افزایش میزان اجرت المثل تاثیر قابل توجهی دارد. نکته جالب این که زنانی که فقط خانه دار هستند در زمان کارشناسی اجرت المثل رقم های بهتری دریافت می کنند. تعداد فرزندان نیز از موارد موثر در کارشناسی اجرت المثل است. اگر فرزندان مادری دختر باشند، اجرت المثل کمتری به او تعلق می گیرد چون فرض بر این است که در خانه دختر همیشه کمک حال مادر است حال آن که در خصوص پسرها چنین مساله ای همیشگی نیست. اگر مادری فرزند خود را از شیر خود تغذیه کرده باشد نیز مشمول دریافت اجرت المثل بیشتری است. این که زنی هنگام ازدواج، فرزند یا فرزندان قبلی همسرش از زن سابقش را نیز بزرگ کند، باز هم سبب افزایش میزان اجرت المثل زن می شود. ممکن است مردی بخشی از ایام زندگی خود را در ماموریت کاری خارج از کشور یا مثلا زندان گذرانده باشد. این مساله نیز در کاهش یا افزایش اجرت المثل موثر است. معمولا برای ایام عقد و زمانی که زن در خانه پدرش است و با همسرش دچار مشکل می شود اجرت المثلی تعلق نمی گیرد. حسن پور می گوید تا به حال چنین پرونده ای به او ارجاع نشده که علت احتمالی آن می تواند این باشد که زندگی مشترک هنوز شکل نگرفته که شوهر دستوری به همسرش بدهد. اجرت المثل مساله ای است که سقف یا کف مشخصی ندارد و آن گونه که پیمان حسن پور می گوید، آنچه او تاکنون کارشناسی کرده در کمترین میزان برای یک پرونده ماهانه ۳۰۰ هزار تومان و در بیشترین رقم نیز ماهانه ۸۰۰ هزار تومان بوده است. هرچند این ارقام ممکن است به دلیل مسائلی که به آن اشاره شد بسیار بیشتر یا کمتر از این ارقام باشد.